İstanbul Boğazı deyince, ilk akla Asya ve Avrupa kıtalarını birleştiren inci gerdanlıkları olan asma köprülerinin yanı sıra sırtlarını korulara, ayaklarını denize uzatmış, bahçeleri adeta cenneti andıran yalılarıdır.
Farklı dönemleri ve farklı mimari anlayışları temsil eden yaklaşık 600 yalıdan günümüze kadar aslını koruyabilen 150 yalı kalmış durumda. Denize uzanan cumbalardan balık tutulur, odanın halısı kaldırılıp, yerdeki ahşap kapak açılınca, denize girilir, sandallarıyla kapınıza kadar gelen satıcılardan alışveriş yapılırdı.
Boğaziçi’nin bu cennet köşelerinde yer alan yalılar hem Avrupa hem de Anadolu yakasında tur vapurlarından bakanlara göz ziyafeti çeken Boğaziçi Yalıları, Osmanlı Hanedanı için en gözde mekânlardan biriydi.
Sultanlar saray ve kasırlar inşa ederken, yakınları ve devletin üst kademesindekiler tarafından çok sayıda yalı yaptırılmıştır. Bu yapılar arasında Dolmabahçe Sarayı, Çırağan Sarayı, Adile Sultan Kasrı, Beylerbeyi Sarayı, Küçüksu Kasrı ve Beykoz Mecidiye Kasrı en bilinenleridir.
Osmanlı döneminde yalıların renkleriyle ilgili belli bir sistematik bulunuyordu. Buna göre devlet mensupları kırmızı renkli yalılarda oturuyordu. Açık renkli yalılar Müslümanlara, gri ve tonlarındaki yalılarsa gayrimüslimlere aitti. Boğazda gezerken aslını koruyabilen bir yalı görürseniz bu bilgi aklınızda olsun.
3 Şubat 2011 Perşembe, İstanbul…
Balık Ekmek satılan Eminönü iskelesinden başlayan Boğaziçi turumuzun üçüncü bölümü Perili Köşk olarak da bilinen Yusuf Ziya Paşa Köşkü önlerinde bitti. Boğaziçi’nin Rumeli yakasından Anadolu yakasına hareket ediyor vapurumuz.
Arkamızdan, Marsilya kırmızı renkleriyle bizi uğurlayan perili Köşkten, Fatih Sultan Mehmet Köprüsünün Anadolu ayağının sağ tarafında görülen ünlü bir yalıya odaklanıyorum. Kırmızı renkli yanyana üç yapıdan oluşan yalı; İstanbul’un en güzel ve boğazda en çok fotoğrafı çekilen ”Hekimbaşı Salih Efendi Yalısı”dır.
Abdülmecit’in hekimbaşılığını yapan Salih Efendi; iki oda ve bir sofa olarak aldığı yapıyı genişletmiştir. Kuzey kısmını selamlık, güney kısmının da haremlik olacak şekilde düzenletmiştir. Günümüze ulaşabilen bölümü ise yalnızca haremlik bölümüdür.
Ölümünden sonra varisleri tarafından satılan yapı yıkılarak yerine modern bir yalı yapılmıştır. Sünnet ve düğün gibi çok özel davetlere kapısını açan pahalı bir organizasyon uygulaması vardır.
Hekimbaşı yalısından sonra karşımıza yenilenmekte olan Amcazade Hüseyin Paşa Yalısı çıkıyor. Boğaz içinde, günümüze ulaşmış en eski tarihli yalı olup, 1697 yılında yapılmış olduğunu öğrenmiştim turdan önce yaptığım araştırmalarda.
Haremlik ve selamlık bölümlerinden oluşan yalı, Hüseyin Paşa tarafından, sayfiye yeri olarak kullanılmış. Günümüze ulaşabilen bölümü, selamlık dairesinin divanhanesidir. Arkasından itilmiş de denize düşmek üzereyken, deniz tarafındaki kenarlarından kazıklarla desteklenmiş gibi görünen yalı, boğazın en pahalı yalılarından biridir.
Boğazın Anadolu yakasına birer inci gibi dizilen yalıları seyrederek, Anadolu Hisarına geliyoruz. 14. yüzyılda, Sultan I. Beyazıt’ın, boğazın en dar yerinde yaptırdığı kalenin adlandırıldığı semt Anadolu Hisarıdır.
Göksu deresiyle İstanbul Boğazı arasındaki arazide, kireç ve şist katmanlarından oluşan tepenin üzerindeki çembersi bir alan üzerine yapılmış Anadolu Hisarı. Kalesinin doğu-batı eksenindeki çapı 65 metre, güney-kuzey eksenindeki çapı 80 metredir. Dış surlarının kalınlığı 2 metre ile 5 metre arasında değişir. Surların üzerine, silindir şeklinde üç kule yapılmıştır.
Anadolu Hisarı’nı geçince, Sabancı Öğretmen Evi karşımıza çıkıyor. Daha önce Anadoluhisarı Özel Eğitim İlkokulu olarak hizmet vermekte olan bina 1988 yılında Sabancı Vakfı’nın katkılarıyla Sabancı Öğretmenevi ve Akşam Sanat Okulu’na dönüştürülmüş.
Yenilenmiş ve çok amaçlı hale getirilmiş. Sabancı Öğretmenevi ve Akşam Sanat Okulu, öğretmenlerin topluca eğitim, seminer, toplantı yapabilecekleri, sosyal ve kültürel yaşantılarını geliştirecekleri, çevre halkı ve öğrencilerin de sosyal açılardan yararlanabilecekleri niteliklere sahiptir.Merkezde öğretmenler için sempozyumlar ve geliştirme kursları düzenlenmekte ve bu amaçlar için kullanılmak üzere toplantı ve sergi salonları bulunmaktadır.
Sabancı Öğretmenevinin sağ tarafında Boğaziçinin mücevherlerinden biri, Küçüksu Kasrı kendini gösterir. Boğaziçi’nin bu şirin yöresindeki Küçüksu Kasrı’nın, yerleşim tarihi Bizans Dönemine kadar gider.
Osmanlılar Döneminde de ilgi çeken Küçüksu, IV. Murad’ın çok sevdiği has bahçelerden biri olup, “Kandil Bahçesi”adıyla bilinmektedir.Sultan Abdülmecid Dönemi, özellikle saray ve kasır mimarlığında batılı biçimlerin tercih edildiği yıllardır.
Osmanlı döneminde, İstanbul’da inşa edilen kasırlar, saraylardan sonra, dönemin en görkemli mimari yapılarından sayılıyor. Abdülmecid, Dolmabahçe ve Ihlamur yapılarında uygulattığı yenilikleri, Küçüksu Kasrı’nda da uygulatmış, eski ve ahşap yapıyı yıktırarak yerine bugünkü kasrı yaptırmıştır.
1857 yılında hizmete giren yeni Küçüksu Kasrı’nın mimarı Nikogos Balyan’dır.1994 yılında kapsamlı ve çağdaş bir restorasyon gören Küçüksu Kasrı,günümüzde bir müze-saray işlevi kazanmış olup, halkın ziyaretine açık tutulmaktadır.
Küçüksu Kasrı’nın sağ tarafında, Cemile Sultan Korusu’nun eteklerinde yer alan Kıbrıslı Mehmet Emin Paşa yalısı, ”Kıbrıslı Yalısı” olarak bilinmektedir. Üç değişik sultana sadrazamlık yapmış olan Kıbrıslı Mehmet Emin Paşa önemli bir devlet adamıydı. Eski Küçüksu plajının hemen yanında yer alan, 64 metrelik bir rıhtıma sahip olan yalı, 1840’tan beri aynı ailenin mülkiyetinde. Iraklı Kral Faysal ve Şair Yahya Kemal yalıda kalmış isimlerden bazıları.
Kıbrıslı Yalısı’nın arkasında kalan Kandilli’deki Cemile Sultan Korusu da Boğaziçi zenginliklerinden biridir. II. Abdülhamit, 1876 da tahta çıktığında, Kandilli iskelesinin yanındaki ”Sahil Sarayı”nı eşyasıyla birlikte, kardeşi Cemile Sultan adına satın almıştı.
1914 yılında Cemile Sultanın ölmesi ve vergilerin ağırlığı nedeniyle, Sahil Sarayı yıkılmıştı. Koru içindeki üç katlı ve 27 odalı köşk de bir yangında yok olunca, koru kendi haline terk edilmiş,virane bir hale gelmişti.
İstanbul Ticaret Odası tarafından satın alınan koru,İstanbul Ticaret Odası Eğitim ve Sosyal Hizmetler adı altında canlandırılmış. Kurumakta olan yüzlerce ağaç kurtarılmış, 2000 yeni ağaç dikilmiş ve çevre düzenlemesi yapılmıştır.
Korunun eteklerinde Kont Ostrorog Yalısı olarak bilinen yapı göz kamaştırmaktadır. Polonya doğumlu olan Kont Ostrorog, Osmanlı’nın hukuk danışmanı olarak görev yapmıştı. Bebek’le Rumeli Hisan’nın arasındaki o sahil yolundan bakıldığında, uzansanız tutabilecek kadar yakın ve büyük duruyor.
Soldan saymaya başlarsanız İsmail Paşa, Abud… Sağdan sayarsanız Çolakoğlu, Taşçıyan yalıları… Tam ortasında ise eskilerin Ostrorog yalısı… Şimdinin Rahmi Koç yalısı…
Arkasını verdiği rengarenk bitki örtüsü, yüksek taş bahçesi, dev sütunları, aslanları, kırmızı aşı boyası, içinde sürülen hayatı ve Boğaz’a vurduğu damgası sayesinde ise istanbul’un belki de en ünlü yalısı…
Vapurumuz, Kandilli İskelesi önünden geçerken, servis edilen sıcak çayımızı da yudumlamaya başlamıştık keyifle. Kandilli İskelesi Şirketi Hayriye zamanında yapılmış, 1916 yılında yanmış ve tekrar yenilenmiş olan iskeleye Liberya bandıralı bir gemi 1978 yılında çarpmış ve iskeleyi yıkmış.
Bundan sonra üçüncü kez betonarme üzerine ahşap kaplamalı olarak yenilenmiş. Bu nedenle orijinal durumundan kısmen de olsa uzaklaşmış. Bu iskelenin de Mimar Kemalettin Bey tarafından yapıldığı sanılmaktadır. Kandilli İskelesi de sırtını Cemile Sultan Korusuna dayamıştır.
Kandilli, İstanbul’un Üsküdar ilçesinin kuzeyinde, Boğaziçi kıyısında bir semt olup,Cemile Sultan Korusu nedeniyle, yeşil alanı boldur.
Anadolu Hisarı ile Vaniköy arasında, sahil boyunca uzanan birçok yalısı vardır. Kıbrıslı yalısı, Abud yalısı, Kont Ostrorog Yalısı, Hadi Semi Yalısı, Edip Efendi Yalısı bunlardan bazılarıdır.
Kandilli tepesinde 1986 yılında yanan Kandilli Kız Lisesi bulunmaktadır. Bina Abdülaziz’in kız kardeşi Adile Sultan’ın özel sarayı olarak yapılmış.
Eğer uğrayabilirseniz, Kandilli’nin iç tarafları restore edilen ahşap binalarıyla eski İstanbul mahallesi havasını hissettirir. Semtte bir Rum, bir de Ermeni kilisesi bulunur.
Kuleli Askeri Lisesiyle Kabataş Erkek Lisesi, İstanbul’un en güzel manzaralarına sahip iki okuldu. Kuleli Askeri Lisesi kapatıldı.
Fatih Sultan Mehmet İstanbul’u aldığı zaman Kuleli’nin bulunduğu yerde (Paspas Korusu) namı ile anılan bir koru ve içerisinde bir manastır ile bir kule bulunmaktaydı. Yavuz Sultan Selim devrinde bu manastır, yeniçerilere kışla olarak verilmiş, Mahmut II döneminde, süvari askerleri için Nikola ve Tanaş adında olan bu kışla Kuleli Askeri Lilisesi’nin ilk yapısı olmuş.
Abdülmecit devrinde kışla yanında yerine, yarı kâgir olarak yenisi inşa edilmiş. İki tarafına da kuleler yapıldığından kışlaya bu tarihten itibaren Kuleli Kışlası denilmeye başlanmış.
Üçüncü turumuz burada sona erdi…